Racistisch taalgebruik?

Er is dezer dagen nogal wat te doen rond racisme, niet enkel in de VS maar ook in onze contreien. In de marge hiervan kwam ook weer de discussie rond racistisch taalgebruik bovendrijven. Wie niet als een racistische zak wil overkomen, gebruikt al een tijdje niet meer het n-woord, maar spreekt van een ‘zwarte’ (medemens). Kijk, we zijn zelfs al zo ver gevorderd dat ik dat n-woord liever niet meer voluit schrijf. Maar is ‘zwarte’ dan zoveel beter?

Wit – bruin - zwart

Er gaan momenteel ook stemmen op om ‘blank’ te vervangen door ‘wit’, omdat blank teveel een connotatie zou hebben van reinheid en puurheid. Wat het dan weer te zeer zou doen contrasteren met ‘zwart’. Zwart zou namelijk de kleur zijn van wat vuil en onrein is. Een interessante opinie van journalist Tim Pauwels hierover kun je lezen in de blog van de vrt.

 (zie https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/01/25/waarom-het-woord--blank--niet-weg-hoeft-/)

Tim Pauwels schrijft o.a. “(…) dat bij ‘wit’ óók positieve connotaties ‘gevoeld’ kunnen worden: maagdelijk wit, een witte bruidsjurk, zuiverheid en ‘wit geld’ tegenover ‘zwart geld’ “. Ik moet hem gelijk geven. Trouwens, als we het toch over kleuren moeten hebben. Als  je vindt dat ‘wit’ en ‘zwart’ neutraal zijn, wat doe je dan met ‘bruin’? Als iemand het in onze streken heeft over ‘een bruine’, dan heeft hij het met een zondermeer racistische bijbedoeling over een Noord-Afrikaan. Dus, dan zou ‘wit’ en ‘zwart’ niet racistisch zijn, maar ‘bruin’ wel? Zo wordt het wel heel moeilijk.

De aanduiding met een kleur heeft trouwens niets met de werkelijkheid te maken. Een autochtone Europeaan is immers net zo min wit als een Chinees geel is, of een autochtone Amerikaan rood. En onder de Afrikanen heb je ook allerlei schakeringen van licht- tot donkerbruin en zelfs vrijwel zwart. Romelu Lukaku is een flink stuk donkerder dan Vincent Kompany, en toch zijn beiden ‘zwarten’.

Die rosse van hiernaast

Het eigenlijke probleem is niet het gebruik van wit, bruin of zwart, waar het eigenlijk om gaat is dit: wat bezielt ons mensen eigenlijk om anderen te determineren op basis van uiterlijke kenmerken? We doen het niet enkel op basis van huidskleur, maar op basis van zoveel kenmerken, en meestal is het in de grond niet erg netjes. Ga maar na: als je het over een ‘blondine’ hebt, dan interpreteren de meesten daarbij dat het gaat om een knappe vrouw. Maar een ‘rosse’, dat is dan weer wat anders. Als iemand een grote neus heeft, dan zal die persoon ook zo beschreven worden, wanneer mensen naar hem of haar verwijzen. Wie zwaarlijvig is, wordt ‘die dikke’, wie kaal is een ‘kletskop’, wie groot en mager is een ‘bonenstaak’, enz. Vergeleken hierbij is ‘blank’, ‘zwart’ en ‘bruin’ nog braafjes.

We kunnen het niet laten: we determineren onze medemensen aan de hand van uiterlijke kenmerken, en heel vaak niet op een erg flatterende manier. Het gebruik van uiterlijke kenmerken om iemand te beschrijven, valt misschien nog te begrijpen. Je beschikt immers maar over een beperkt aantal mogelijkheden om een beeld van iemand te schetsen, en dan grijp je gemakkelijkheidshalve terug naar de meest opvallende kenmerken. Het is wanneer de gebruikte terminologie een pejoratieve bijklank krijgt, dat het problematisch wordt. Dus is ‘ros’, ‘dikzak’, ‘bonenstaak’, ‘kletskop’, ‘haakneus’, ‘flapoor’ inderdaad verwerpelijk – ik kan nog wel een tijdje doorgaan met voorbeelden geven, maar u snapt me wel.

‘Blank’ of ‘wit’ en ‘zwart’ zijn dat duidelijk niet. Die kunt u dus wat mij betreft zonder probleem gebruiken, maar vraag u ook eens af wat het bijbrengt aan uw beschrijving van de persoon in kwestie. Is het belangrijkste kenmerk van Lukaku, Kompany of Charlotte Adigéry – om er maar enkele te noemen – dat ze zwart zijn? Als je Charlotte Adigéry opzoekt op Wikipedia, dan is de eerste zin:
“Charlotte Adigéry (Narbonne, 6 augustus 1990)[1] is een Belgische muzikant en zangeres met Caraïbische roots uit Martinique en Guadeloupe.” Had hier nu nog moeten bijstaan dat ze zwart is? Nee toch?

Lukaku en Kompany zijn erom gekend dat ze steengoede voetballers zijn, Charlotte Adigéry omdat ze muzikante en zangeres is. Laat het ons daarbij houden. Hun huidskleur is inderdaad ook een van hun uiterlijke kenmerken, maar heeft verder eigenlijk niets te maken met de reden waarom deze mensen bekend zijn. Net zo min als de flinke boezem van Dolly Parton iets te maken heeft met haar kwaliteiten als zangeres, of de zwaarlijvigheid van Maggy De Block met haar competenties als politica. Het werkt trouwens ook in de andere richting: mijn vader zaliger vond Trump er een heel nette mens uitzien, en dacht daarom dat hij wel een goede president van de VS kon worden. Is dat even anders uitgedraaid!

Laat ons gewoon ophouden om mensen te determineren aan de hand van uiterlijke kenmerken, of die nu raciaal getint zijn of niet. Dan hoeven we niet meer zo vaak ‘aangenaam verrast’ of ‘diep ontgoocheld’ te zijn over iemand.




Waarom schrijf je in het Nederlands overigens ‘fascistisch’ met sc en ‘racistisch’ enkel met c?

Fascistisch is afgeleid van het Italiaanse ‘fasci di combattimento’, terwijl racistisch is afgeleid van het Frans voor ras : ‘race’. Overigens spreek je beide klanken ook anders uit. De sc in fascistisch spreek je uit als de ‘sh’* in shop, de c in racistisch spreek je uit als de ‘s’ in sopraan.

* Van Dale online erkent voor ‘fascistisch’ ook de uitspraak met scherpe ‘s’ (fasistis), maar naar mijn mening spreekt niemand in ons taalgebied het nog zo uit.