“An ideal
translation should, I believe, reproduce the effect of the original, but I have
found that the best any translator can even hope for is to reproduce the effect
that the originals have had on him.” Harold G. Henderson
In mijn beginjaren als vertaler deed
ik voornamelijk stripverhalen. Ooit moest ik een dialoog vertalen uit het Frans
waarin een dienster in een bruine kroeg haar beklag deed ‘…qu’elle devait se
laisser tripoter les fesses…’ Mijn vertaling : ‘…dat ik verplicht ben me
de hele avond de kont te laten bepotelen’ kon niet op de goedkeuring van de
(Nederlandse) revisor rekenen, die bepotelen verving door betasten.
Nederland en Vlaanderen
Allicht is dat bepotelen
in Nederland niet erg gebruikelijk, ook al staat het in Van Dale. In de
hedendaagse, online versie staat er ‘1. informeel betasten,
bevingeren’. In mijn oude, papieren Van Dale die ik toen nog gebruikte,
stond er nog de vermelding <Belg.>
bij. Ik vermoed dat het die laatste vermelding is die toen mijn keuze voor bepotelen
de das heeft omgedaan.
Maar, zeg nu eens eerlijk: in de
context van een dienster in een bruine kroeg, in het negentiende-eeuwse Londen,
was het woord bepotelen niet een veel geslaagdere term voor hoe het er
aan toe zal gegaan zijn? Bij dit woord haalt een mens zich zó een beeld voor de
geest van halfdronken mannen, die met hun vuile poten het dienstertje en
haar bevallige derrière belagen – alhoewel, bevallig is in de context
van betreffende strip ook weer niet zo’n accurate term, maar ik wijk af.
Harvey
Betasten, dat is iets wat
je doet met het fruit dat je koopt in de supermarkt, om te zien of er geen
rotte plekken zijn. Betasten is wat een blinde doet met een voorwerp dat
hij niet meteen herkent. Wat de Harvey Weinsteins van deze wereld doen met de
jonge vrouwen die in hun netten verstrikt raken, dat heet niet betasten,
dat is onversneden bepotelen, noch min, noch meer. Ik kan me ook zo
voorstellen dat een Nederlandse dame die zich door zo’n Weinstein belaagd voelt,
hem toeroept dat hij “met zijn gore poten van haar lijf moet blijven” en
niet dat hij moet “ophouden haar te betasten”. Dus, al die jaren later ben ik
nog altijd geneigd tegen de persoon die indertijd de revisie van mijn vertaling
deed te zeggen: “Meneer (of mevrouw), u slaat de bal mis!”
Het is allicht iets waar ook
iedere schrijver in Vlaanderen mee geconfronteerd wordt : als je schrijft voor
het Nederlandse taalgebied, dan schrijf je voor een gebied met pakweg 17
miljoen Nederlanders en 6,5 miljoen Vlamingen.
En ik kan begrip opbrengen voor het standpunt dat je dan rekening moet houden met het idioom en het taalgevoel van de meerderheid. Maar toch… Het
Nederlands is de taal van Nederlanders én Vlamingen, en af en toe zit er in het
idioom van één van beide toch wel eens een pareltje dat de andere groep met
graagte kan overnemen, omdat het zoveel beter een bepaalde betekenis weergeeft.
Dat bepotelen vind ik daar een prefect voorbeeld van.
Woordenboekmensen
Nu lijkt dat besef ook al een
tijdje doorgedrongen te zijn tot de taalkundigen in Noord en Zuid. Volgens de
taaltelefoon verliest de strikt Noord-Nederlandse norm de laatste jaren
terrein, en is een woord dat algemeen als standaardtaal in Vlaanderen gebruikt
wordt, voortaan ook gewoon Nederlands. Vandaar waarschijnlijk dat in de
hedendaagse Van Dale online naast het woord bepotelen niet langer de vermelding
<Belg.> staat. We lijken dus op de goede weg, namelijk die van een beter
begrip en meer respect voor elkaars taaleigen.
Alhoewel… Net voor ik deze bijdrage
post, kom ik tot de constatatie dat in het woordenboek Frans-Nederlands van Van
Dale online bij het lemma “tripoter” dan toch weer de toevoeging (Belgisch-Nederlands)
staat voor de betekenis bepotelen. Hoe zit dat nou? Als het de vertaling is van tripoter, dan is bepotelen Belgisch-Nederlands, maar als je het in een originele Nederlandse tekst gebruikt, dan is het gewoon informeel Algemeen Nederlands?
Niet echt consequent, die woordenboekmensen.
Van Dale online : 1 informeel betasten,
bevingeren
www.woorden.org : bepotelen (…)
(iemand) ongevraagd erotisch aanraken
Geen opmerkingen:
Een reactie posten