Over mediocriteit

Van Dale :

mediocriteit  : 1. g.mv. middelmatigheid – 2. mediocriteiten – concreet – middelmatig persoon, persoon van gering belang, van geringe begaafdheid

middelmatigheid : 1. Eigenschap van niet uitnemend zijn  mediocriteit – 2. middelmatig persoon  ∼mediocriteit

middelmatig : 1. de middelmaat houdend  ∼gemiddeld  - van middelmatige gestalte -middelmatig groot – 2. lang niet uitnemend, eerder slecht dan goed  ∼matig, mediocre, modaal – hij zingt maar middelmatig – die leerling is hoogst middelmatig

Le Petit Robert

médiocrité : 1. Position, situation moyenne ; modération, juste milieu – 2. Insuffisance de qualité, de valeur, de mérite. La médiocrité des résultats. Médiocrité d’une œuvre. è faiblesse, platitude. CONTRAIRES : excellence, grandeur, importance ; génie.

médiocre : Étym. 1495 latin mediocris, de medius « au milieu »

1.  Moyen
2.  Qui est au-dessous de la moyenne, qui est insuffisant en quantité ou en qualité è petit, maigre, minime, modeste, modique, négligeable, piètre.   Assez mauvais. è pauvre, piètre, pitoyable, quelconque. (…)
3. (PERSONNES) Qui a peu de capacité, ne dépasse pas ou même n’atteint pas la moyenne. è inférieur. Esprit médiocre, Élève médiocre en français. è faible. è quelconque.
• Ø  SUBST. Un médiocre : une personne qui manque de qualités, de talent, de largeur de vues. Les faibles et les médiocres.

Longman’s

mediocrity : 1 The state or quality of being MEDIOCRE 2 A person who shows no very good qualities or abilities

mediocre : adj of not very good quality or bad quality or ability, usu. not good enough

Begin de jaren ’90 werd ons land even opgeschrikt door een affaire rond de arrestatie van een zekere Walid Khaled, een man die op de lijst van gekende terroristen stond. Ondanks dat markante feit was hij in het bezit van een toeristenvisum voor België, en kreeg de politie niet het bevel om hem in verzekerde bewaring te houden, maar om hem op het eerste vliegtuig richting buitenland te zetten. Toen dit aan het licht kwam, gingen de politieke poppen in ons landje uiteraard aan het dansen. Het hoofd van de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Mark Eyskens, lag even op het kapblok, maar hij kon toch aanblijven, wat hem de uitspraak ontlokte dat hij in ieder ander land ontslag had moeten nemen, behalve in “dit apenland”.

Verregaand middelmatig

Zijn collega op Binnenlandse Zaken was Willy Claes, en ik herinner me nog zijn uitspraak betreffende de diplomaat (niet de minister – ook hij hield Mark Eyskens buiten schot) die verantwoordelijk was voor het uitgeven van het visum. Hij vond dit “getuigen van een dergelijke verregaande mediocriteit” dat de man in kwestie onmiddellijk moest ontslagen worden. Ik weet nog dat ik me toen stoorde aan het gebruik van de term “dergelijke verregaande mediocriteit”, want ‘mediocriteit’, dat was toch gewoon een ander woord voor “middelmatig”? Hoe kon iemand nou “verregaand middelmatig” zijn? De schaal van menselijke kwaliteit ziet er volgens mij ongeveer zo uit : uitmuntend – goed – middelmatig – zwak – zeer zwak. Of iets in die aard. Je bent dus middelmatig, of je bent het niet, en dan ben je ofwel goed of zelfs uitmuntend, of dan weer zwak of zeer zwak, al naargelang je je links of rechts van middelmatig bevindt op de schaal.

“Verregaand middelmatig” leek me dan ook een contradictio in terminis, maar toen ik er het woordenboek op nasloeg, werd het me duidelijk dat er helemaal geen contradictie is. In  het Nederlands en het Frans is de eerste betekenis voor mediocriteit of middelmatigheid weliswaar iets in de zin van “kwaliteit van iets wat zich ergens middenin bevindt”, maar de tweede betekenis van het woord is duidelijk negatief. Gaande van “eerder slecht dan goed” in Van Dale, tot “van onvoldoende kwaliteit” of “onder het gemiddelde” in Le Petit Robert. Bij de Engelse Longman’s is er voor het adjectief mediocre zelfs maar één uitleg, nl. “van niet zeer goede kwaliteit of slechte kwaliteit, (…) niet goed genoeg”. Als iemand dus verregaand middelmatig is of getuigt van een verregaande mediocriteit, dan is hij gewoon heel zwak, is zijn werk van heel zwakke kwaliteit.

Wat vind ik hier nou zo moeilijk aan? Wel, hier is mijns inziens toch iets eigenaardigs aan de hand. Als we de woorden “mediocriteit” en “middelmatigheid” ontleden, dan is de letterlijke betekenis toch echt die van “kwaliteit van iets wat zich ergens middenin bevindt”, ofwel “gemiddelde kwaliteit”. Anders gezegd: het gaat hier om iets dat noch (zeer) goed is, noch (zeer) slecht, je zou ook kunnen zeggen : van bevredigende kwaliteit. Maar waar bevredigende kwaliteit betekent dat iets of iemand van een kwaliteit is die goed genoeg is, gebruiken we de termen middelmatig, middelmatigheid, mediocriteit… haast uitsluitend nog in negatieve zin.

Ga maar na: een middelmatig(e) leerling, renner, politicus, leerkracht, dokter, enz… Daarmee bedoelen we gewoon dat die persoon onvoldoende presteert. Middelmatig staat dus al een tijd niet meer synoniem voor de kwaliteit van het gemiddelde, het is eerder een eufemisme geworden voor slecht, zwak, ondermaats.

Everybody loves a winner

Het is ook niet verwonderlijk, want onze maatschappij hecht enkel belang aan de kwaliteiten uitmuntend, zeer goed, uitzonderlijk, en eigenlijk is alles wat daaronder komt al lang niet meer voldoende. In de sport kun je hoogstens nog op wat sympathie rekenen als eeuwige tweede (cfr. Poulidor, maar hoe lang is dat al niet geleden?), en de Olympiërs die tweede en derde eindigen hebben over het algemeen ook niet te klagen over de waardering die ze hiervoor krijgen. Maar wie vierde eindigt in gelijk welke Olympische discipline, die is enkel goed voor de vergetelheid, ook al is zo iemand verre van middelmatig. En alhoewel deelnemen belangrijker schijnt te zijn dan winnen, is de olympische slogan toch wel degelijk “sneller, hoger, sterker”: het gaat er dus uiteindelijk om uitmuntendheid na te streven, en niet middelmatigheid.

Ook op school is een student die als middelmatig wordt omschreven, gewoon iemand die niet goed genoeg presteert. Zelfs de score “voldoende” voor een toets of ander werk is meestal een manier om te zeggen dat de student in kwestie eigenlijk wel beter kan. Nu zit daar ook wel iets in: als ik beroep doe op een vakman, dan kies ik toch liever voor diegene die de beroepsopleiding voleindigde met een score “uitmuntend”, dan voor eentje die maar net een “voldoende” behaalde. Als u morgen onder het mes moet, zult u dan niet geruster zijn in de goede afloop, als u weet dat uw chirurg zijn diploma behaalde met hoogste onderscheiding, dan wanneer de man of vrouw in kwestie “maar” een voldoende haalde?

En toch… Als de zaken maar zo simpel waren. Dat je de beste kwaliteit werk geleverd zult krijgen van de vakman met het hoogste diploma, dat je het best zult geholpen worden door de chirurg met het hoogste diploma. Daar zit toch een addertje onder het gras, want een hoog cijfer tijdens de studie is nog geen garantie op vakmanschap, dat hangt van zoveel meer factoren af… Maar we dwalen af.

Embrace your own mediocrity

Het is waar dat we allemaal liever een beroep doen op uitmuntende mensen dan op middelmatige mensen, en dat we in de sport, in de kunst, in de politiek haast enkel waardering hebben voor mensen die uitmuntend zijn in hun vakgebied. Vandaar dat middelmatigheid, mediocriteit in de loop der jaren een pejoratieve klank heeft gekregen, want middelmatigheid, daar kan een mens toch nooit tevreden mee zijn, niet? Nochtans zijn we welhaast allemaal middelmatig in een groot aantal zaken. In het beste geval hebben we een enkele kwaliteit waarin we uitblinken, maar horen we voor de rest tot de grijze middelmaat – nog zoiets: waarom is middelmaat altijd grijs?

Dus, vooraleer u nog eens iemand veroordeelt omdat hij tot de mediocriteit hoort, bedenk dan dat dat geldt voor de overgrote meerderheid van de mensheid, dus waarschijnlijk ook voor uzelf…

“Mediocrity knows nothing higher than itself, but talent instantly recognizes genius.” - Arthur Conan Doyle

“Avoir quelque supériorité est un tort que la médiocrité ne pardonne jamais.” - Cécile Fée

“La médiocrité est pire que le mauvais, car le mauvais au moins a une couleur, et l’autre n’en a pas. ” – Hypolite de Livry

“Minacht het goud, koester de mediocriteit, je zult gierigheid en hebzucht overwinnen.” - Publilius Sirius

“Citius, altius, fortius” – Olympische leuze